آخرین باری که به یک مراسم جشن تولد رفتیم تمام مدت برگزاری جشن فرزندم تنها و غمزده گوشه ای از مجلس نشسته بود. علی رقم تمام تلاش های من او در هیچ کدام از بازی های دسته جمعی شرکت نکرد، حتی در کنار کودکان دیگر شعر تولد مبارک نخواند و عکس یادگاری هم نگرفت. من تمام مدت زمانی که در آن جشن حضور داشتیم به این مساله فکر می کردم که چه چیزی باعث شده کودک هفت ساله ی من نتواند با دوستانش ارتباط خوبی برقرار کند و در مراسم ها منزوی و تنها بماند؟ آیا هوش اجتماعی کودک من کم است؟
شما چطور؟ تا به حال پیش آمده که در موقعیت مشابهی قرار بگیرید؟ در مهمانی فرزندتان پشت سرتان پنهان شود و با صاحبخانه سلام علیک هم نکند! در پارک یا محیط های کودکانه از دور به بازی بچه ها نگاه کند اما نتواند به جمع آن ها اضافه شود؟ فرزند نوجوانتان مواقعی که کسی احتیاج به کمک دارد نتواند همدلی کافی را به خرج دهد و احساس دیگران را درک کند! دوستتان از پذیرش مسئولیت اشتباهاتش خودداری کند!
یا وقتی در کارهای جمعی احتیاج به همکاری هست کسانی باشند که نتوانند وظیفه ای را به عهده بگیرند؟ همه ی این موقعیت ها و خیلی از موقعیت های مشابه دیگر که در بستر زندگی اجتماعی رخ می دهد در دنیای امروز به هوش اجتماعی مربوط می شود و داشتن مهارت کافی در آن ها باعث می شود که افراد به خوبی بتوانند این شرایط را مدیریت کنند.
آنچه در این مطلب خواهید خواند:
هوش اجتماعی چیست؟
هوش اجتماعی یکی از انواع هوش است که شامل پذیرش نقش های اجتماعی، رشد نوع دوستی، صداقت، دفاع از خود، همکاری و انگیزه ی پیشرفت و … می شود.
درست است که رشد مهارت های اجتماعی تا حد زیادی تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل خانواده، مدرسه، دوستان،جنسیت ، نژاد، وضعیت اجتماعی، احساسات و هوش عاطفی قرار می گیرد اما محققان به این نتیجه رسیده اند که تقویت هوش اجتماعی از طریق بازی یکی از بهترین و اثرگذارترین راه هاست.
پیش از این از نقش بازی ها در بهبود سلامت روان کودکان صحبت کردیم با ما همراه باشید تا در این نوشتار به بررسی تاثیر بازی ها بر پرورش هوش اجتماعی کودکان بپردازیم و بازی هایی برای تقویت هوش اجتماعی کودکان به شما معرفی کنیم.
هوش اجتماعی کودکان از چه زمانی شکل می گیرد؟
همچنان که کودکان به اواسط دوران کودکی نزدیک می شوند به طور چشمگیری خودآگاه می شوند و بهتر می توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند، افکار و احساسات آن ها را درک کنند و مهارت آن ها در تعامل با همسالان افزایش می یابد، این مرحله آغاز پرورش هوش اجتماعی کودکان است. همسالان تجربیات یادگیری متنوعی برای کودکان فراهم می کنند که از طریق دیگر قابل کسب نیست چون همسالان در سطح ارتباط برابری با کودک قرار دارند.
مایلدرد پاتن (1932) یکی از اولین کسانی بود که معاشرت با همسالان را در کودکان دو تا پنج ساله بررسی کرد. وی متوجه شد که با افزایش سن، میزان بازی مشترک و تعاملی خیلی بیشتر می شود. او نتیجه گرفت که رشد هوش اجتماعی کودکان سه مرحله را طی می کند.
- ابتدا با فعالیت های غیر اجتماعی شروع می شود. بچه های کوچکتر بیشتر در جمع همسالان تماشاگر هستند و آنچه آموخته اند را تنهایی اجرا می کنند.
- در مرحله ی دوم به بازی های موازی تبدیل می شود که در آن کودک نزدیک به کودکان دیگر با اسباب بازی های مشابه، نظیر آن بازی را انجام می دهد ولی سعی در برقرار کردن ارتباط با آن ها را ندارد.
- در سطح بالاتر کودکان به دو نوع فعالیت اجتماعی می پردازند. اولی بازی های ارتباطی که هرچند سطح تعامل در آن ها پایین است اما کودکان در طی آن اسباب بازی هایشان را مبادله می کنند و به صورت کلامی بر رفتار هم اظهار نظر می کنند .دومی بازی مشترک که نوع پیشرفته تری از تعامل است، در این نوع بازی کودکان به سمت هدف مشترک مانند نمایش دادن موضوعی گرایش می یابند. ( روانشناسی رشد/ لورابرگ/ 2014)
باید دقت داشت که هچکدام از این مراحل در روند رشد هوش اجتماعی کودکان از نظر توالی نمی توانند جای مرحله ی قبلی را بگیرند. پس طی کردن هر مرحله در جای خود به رشد هوش کودکان مرتبط است.
نقش والدین در پرورش هوش اجتماعی کودک
طبق تحقیقات صورت گرفته کودکانی که در سنین پیش از دبستان در بازی های کنشی با همسالان شرکت نمی کنند و معمولا بدون بازی کردن ایشان را تماشا می کنند از لحاظ خلق و خو کمرو هستند، معمولا ترس اجتماعی زیادی دارند و مدیریت خشم را نمی آموزند.
چنانچه والدین بتوانند همگام با مراحل رشد کودک امکان بازی با همسالان که از لحاظ فرهنگی با سبک تربیتی خانواده همسو هستند را برای کودک فراهم کنند کودکان حتی در زمان های تنهایی، فعالیت های مثبت و سازنده دارند و به خوبی با وسایل نقاشی، معماها و اسباب بازی های خانه سازی سرگرم می شوند، معمولا بچه های سازگاری هستند و وقتی با همسالان بازی می کنند رفتار ماهرانه ای دارند.
از طرفی قرار گرفتن در جمع همسالان و انجام بازی های تعاملی تا حد زیادی می تواند رشد اجتماعی را در کودکان تقویت کند. نقش والدین به خصوص در انتخاب بازی هایی که هوش اجتماعی کودکان را تقویت می کند بسیار پررنگ است.
تاثیر بازی های دسته جمعی بر هوش اجتماعی کودک
بازی های دسته جمعی و تعاملی انواع مختلف دارند و بر بخش های مختلف هوش کودکان تاثیرات ماندگاری می گذارند. یکی از این بخش ها هوش اجتماعی است. در اینجا به بررسی تاثیر این بازی ها بر این بخش از هوش می پردازیم.
با نگاهی به بافت جوامع مختلف از نظر فرهنگی می توان به نوع نگرش آن ها در سازماندهی بازی های کودکان پی برد. طبق تحقیقات صورت گرفته بر روی جوامع آسیای شرقی می توان گفت که در این کشورها روحیه مشارکت و بازی های جمعی بیشتر از جوامع غربی وجود دارد و بر کارهای گروهی تاکید بیشتری می شود.
بازی های دسته جمعی کلامی
این دسته بازی ها نظیر پانتویم یا بیست سوالی رشد کلامی کودکان را سرعت می بخشند. در فرایند بازی با همسالان کودک کلمات بسیاری که در رده سنی خودش است را می شنود و به کار می بندد. گفتگو پیرامون مفهوم کلمات و اصطلاحات در پرورش هوش کلامی و هوش اجتماعی کودکان موثر است.
نمونه های متنوعی از این بازی های هوش اجتماعی را می توانید در بخش بازی های مهارتی وبسایت بانک بازی ببینید.
بازی های گروهی حرکتی
در زمان های قدیم بازی های سنتی مثل هفت سنگ، قایم باشک و گرگم به هوا از بازی های پرورش هوش اجتماعی کودکان بودند. امروزه می توان از طریق بازی های ورزشی مثل لی لی، پرتاب حلقه، طناب کشی، بولینگ یا انواع اسباب بازی هایی که مرتبط با تحرک هستند، باعث تقویت روحیه ی جنگندگی و پشتکار کودکان شد و انضباط گروهی را به آنان آموخت. دراین دسته بازی ها کودکان می آموزند که باید مسئولیت انتخاب های خود را بپذیرند و نتیجه ی تلاش هایشان در یک موضوع مشخص را درک می کنند.
بازی های جمعی نقش آفرینی
یکی از بهترین بازی ها برای پرورش هوش اجتماعی کودکان بازی های نقش آفرینی است که مبتنی بر ارایه ی یک پروژه ی مشخص نظیر نمایش یا قصه گویی باشند. این بازی ها روحیه ی همکاری و مذاکره را درکودکان تقویت می کنند . کودک در این مسیر می آموزد که برای داشتن نقش مورد نظر با دیگران مذاکره کند و برای نتیجه گیری بهتر همه باید با هم همکاری کنند.
بازی کردن با عروسک های پولیشی یا اجرای نمایش با عروسک های نمایشی می توانند از دسته ی بازی های نقش آفرینی باشند که تعامل کودک با دیگران را افزایش می دهد.
بازی های رومیزی گروهی و رقابتی
بازی هایی که در طی آن ها کودک در موقعیت کسب تجربیاتی نظیر ریسک پذیری و تصمیم گیری قرار می گیرد به میزان قابل توجهی هوش اجتماعی کودک را پرورش می دهند. این دسته بازی ها که به صورت رقابتی یا همکاری صورت می گیرد نظیر بردگیم ها باعث تقویت روحیه ی ورزشکاری، پذیرش برد و باخت، برنامه ریزی دسته جمعی برای کسب نتیجه و تلاش برای موفقیت بیشتر می شود. در این گونه بازی ها سرعت عمل کودک افزایش یافته و دقت و تمرکز او بر تلاش های هم گروهیش روحیه ی قدردانی را تقویت می کند.
یک انتخاب عالی از دسته ی بازی های رومیزی پرورش دهنده ی هوش اجتماعی بازی های همکاری مشترک هستند که در طول بازی، بازیکنان همگام با یکدیگر برای دستیابی به هدفی مشترک تلاش می کنند. این بازی ها به خوبی می توانند روحیه ی همکاری و قدردانی از تلاش های سایرین را در کودکان تقویت کند.
خلاصه ی این مقاله در یک دقیقه
وقتی صحبت از هوش به میان می آید کمتر کسی به هوش اجتماعی و نقش آن در سرنوشت و تعاملات آدم ها با یکدیگر توجه می کند. در صورتی که انسان یک موجود اجتماعی است که نیاز به برقراری ارتباط با دیگران دارد و همین برقراری تعامل است که باعث پرورش استعداد ها می شود.
از آنجایی که کودکان بیشترین زمان خود را در طول روز به بازی اختصاص می دهند می توانید از انواع بازی ها برای پرورش هوش اجتماعی کودکان بهره ببرید.
انواع بازی های دسته جمعی که می تواند هوش اجتماعی کودکان را تقویت کند:
- بازی های کلامی: بیست سوالی، پانتومیم ،استوژیت، اسم فامیل بازی
- بازی های حرکتی: هفت سنگ، یه قل دو قل، لی لی و بازی های ورزشی پرتاب حلقه ی تیمی، گلف، بولینگ. شوتبال
- بازی های نقش آفرینی: بازی با عروسک های نمایشی، خاله بازی، بازی با لگو های شخصیت های قهرمانان
- بازی های دورهمی: انواع بردگیم ها مانند بازی های همکاری مشترک و بازی های کارتی
شاید دوست داشته باشید فواید بازی با عروسک های پولیشی را نیز بخوانید.
آیا تا به حال بازی هایی برای پرورش هوش اجتماعی کودک خود انجام داده‌اید؟ خوشحال می‌شویم اگر تجربیات خود در این زمینه را در سایت یا اینستاگرام بانک بازی با ما به اشتراک بگذارید. همچنین اگر این مطلب را دوست داشتید آن را برای دوستانتان بفرستید تا آن ها هم از تاثیر بازی ها بر رشد هوش اجتماعی کودکان مطلع شوند.
